Zaburzenia czynności tarczycy są jednymi z najczęstszych chorób na świecie, a ryzyko ich wystąpienia stwierdza się u około 1,6 miliarda osób¹. Jod stanowi integralny składnik hormonów tarczycy, dlatego jest ważnym czynnikiem w powstawaniu niedoczynności  i nadczynności  tarczycy¹. Brak dostatecznej podaży jodu może zatem skutkować rozwojem niedoczynności tarczycy, wrodzonego zespołu niedoboru jodu oraz innych zaburzeń związanych z niedoborem tego pierwiastka. Z drugiej strony nadmierna podaż jodu może prowadzić do rozwoju nadczynności tarczycy¹.

Dlaczego jod jest ważny?

Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, rozwoju płodu i niemowląt, a także stanowi istotną substancję odżywczą umożliwiającą utrzymanie właściwego stanu zdrowia na każdym etapie życia². Organizm człowieka nie wytwarza jodu, dlatego należy go regularnie dostarczać w zdrowej, urozmaiconej diecie². Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) niedobór jodu występuje w około 54 krajach na świecie³.

Jod jest podstawowym składnikiem w produkcji hormonów tarczycy tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3)⁴. Hormony tarczycy pomagają organizmowi zoptymalizować zużycie energii, utrzymać ciepło, a także zapewniają prawidłową pracę mózgu, serca, mięśni oraz pozostałych narządów⁵. W związku z tym razem z jodem stanowią niezbędny czynnik w rozwoju płodu, dojrzewaniu kości i rozwoju mózgu². Według danych WHO niedostateczna podaż jodu jest najczęstszą, możliwą do uniknięcia przyczyną opóźnienia umysłowego³.

Dzięki ogólnoświatowej kampanii dotyczącej jodowania soli kuchennej stosowanej prawie we wszystkich krajach na świecie, obecnie soli jodowanej używa się w około 68% gospodarstw domowych⁶. Przed jej wprowadzeniem niedobór jodu potwierdzony obecnością wola obserwowano w 2005 roku u około 2 miliardów ludzi. Obecnie liczba ta wynosi 700 milionów, dzięki czemu 1,3 miliarda osób udało się uchronić przed rozwojem tych zaburzeń⁶. Pomimo tego ryzyko niedoboru jodu nadal stwierdza się u 40% ogólnoświatowej populacji⁷.

Ile jodu potrzebujemy?

Łyżeczka do herbaty jodu to dokładnie tyle, ile człowiek potrzebuje w ciągu całego życia. Nasz organizm nie potrafi jednak magazynować jodu przez dłuższy czas, dlatego musimy regularnie dostarczać ten pierwiastek w diecie². Ponadto większość osób toleruje duże ilości jodu bez żadnych skutków ubocznych. Należy jednak pamiętać, że spożycie ponad 1000 mikrogramów jodu na dobę może być szkodliwe².

Dobowe zapotrzebowanie na jod zmienia się w zależności od wieku człowieka⁴:

• Niemowlęta: 110–130 mikrogramów
• Dzieci (1–8 lat): 90 mikrogramów
• Dzieci (9–13 lat): 120 mikrogramów
• Młodzież i dorośli: 150 mikrogramów
• Kobiety ciężarne: 220 mikrogramów
• Kobiety karmiące piersią: 290 mikrogramów

Uwaga: Niemowlęta mają bardzo wysokie ryzyko rozwoju niedoboru jodu, ponieważ ich zapotrzebowanie na ten pierwiastek i hormony tarczycy w stosunku do masy ciała jest znacznie większe niż w innym okresie życia⁸. W związku z tym, że nie zaleca się dodawania soli do posiłków dla dzieci, podaż pierwiastka w tej grupie wiekowej opiera się głównie na jodzie dostarczanym przez matkę. Tym samym Amerykańskie Towarzystwo Tyreologiczne (ATA, American Thyroid Association) zaleca, aby wszystkie matki karmiące piersią, oprócz innych źródeł jodu, przyjmowały suplementy diety zawierające co najmniej 150 mikrogramów jodu na dobę. Dzięki temu matka i dziecko mogą osiągnąć dobowe zapotrzebowanie na ten pierwiastek⁹.

Kiedy planujesz ciążę, suplementacja jodu jest najważniejsza

Kiedy planujesz zajście w ciążę, jesteś w ciąży lub karmisz piersią, musisz przede wszystkim pamiętać o prawidłowej podaży jodu w diecie^2,4.Nawet krótkotrwały niedobór jodu w ciąży może wpływać na rozwój płodu i poród. Głęboki niedobór jodu w ciąży może skutkować samoistnym poronieniem lub urodzeniem martwego dziecka³. Może również prowadzić do rozwoju wad wrodzonych, jak wrodzony zespół niedoboru jodu, który jest poważną, nieodwracalną postacią upośledzenia umysłowego³. Innym powszechnym, ale mniej widocznym efektem niedoboru jodu jest obniżenie ilorazu inteligencji potencjalnie skutkujące problemami w domu, szkole i pracy³.

Porozmawiaj z lekarzem o suplementacji jodem niezbędnej w okresie ciąży i skontroluj funkcję tarczycy badając stężenie hormonu TSH. Badanie jest bezpłatne i kieruje na nie lekarz rodzinny.

Jak uzupełnić zapotrzebowanie na jod?

Owoce morza stanowią dobre źródło tego pierwiastka, ponieważ oceany są bogate w jod². Jajka, mięso i nabiał, chociaż zawierają mniej jodu niż owoce morza, są bogatsze w ten pierwiastek niż większość pokarmów pochodzenia roślinnego². Każda sól stosowana w domu powinna być jodowana². Aby zapewnić dostateczną podaż jodu u dzieci w okresie odstawiania od piersi, należy sprawdzić zawartość jodu w podawanych dziecku pokarmach⁸.

Popularne źródła jodu w diecie są następujące⁷:

• niektóre rodzaje pieczywa,
• jodowana sól kuchenna,
• ser,
• ryby słonowodne,
• mleko krowie,
• algi morskie/wodorosty (w tym kelp, dulse i nori),
• jaja,
• owoce morza,
• jogurt,
• mleko sojowe,
• lody,
• sos sojowy,
• preparaty multiwitaminowe zawierające jod,
• jogurt.

Najlepszą metodą profilaktyki niedoboru jodu, stosowaną jako strategia zalecana przez WHO, jest długotrwała suplementacja w diecie soli jodowanej. WHO zaleca podaż soli w ilości nie większej niż 5 gramów na dobę (odpowiednik około 1 łyżeczki do herbaty soli dziennie), aby zapobiec rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych¹⁰. Jedna łyżeczka do herbaty soli jodowanej zawiera około 400 mikrogramów jodu⁷. Aby spełnić zalecenia dotyczące podaży jodu, nie należy zwiększać ilości spożywanej soli, ale wprowadzić do diety inne, bogate w jod produkty².

Niedobór jodu i jego następstwa dla zdrowia

Przewlekły niedobór jodu może być szkodliwy dla zdrowia⁷. Niedostateczna podaż jodu prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów tarczycy i jest najczęstszą przyczyną rozwoju niedoczynności tarczycy^1,7. Widocznym i niewątpliwym efektem niedoboru jodu jest powiększenie tarczycy nazywane wolem⁷. Aby zapobiec poważnym następstwom zdrowotnym, ważne jest wczesne rozpoznanie oznak niedoboru jodu.

Poniżej przedstawiono więcej informacji na temat powstawania wola i guzków tarczycy — oraz sposobów ich rozpoznawania i leczenia.

Poniższe objawy mogą wskazywać na niedobór jodu^5,7:

• trudności z przełykaniem i oddychaniem,
• zwiększenie obwodu szyi,
• zmęczenie,
• wrażliwość na zimno,
• zaparcia,
• suchość skóry,
• przygnębienie.

U dzieci są to:

• opóźnienie psychiczne i fizyczne²,
• obniżenie ilorazu inteligencji (niedobór jodu powoduje spadek IQ o 15 punktów)¹¹,
• pogorszenie wyników w szkole¹².

Najpoważniejsze następstwa niedoboru jodu obserwuje się u kobiet ciężarnych lub matek karmiących piersią i u dzieci. Prawidłowa ilość jodu, a tym samym hormonów tarczycy, jest niezbędna do prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego. Najpoważniejszym zaburzeniem spowodowanym ciężkim niedoborem jodu w ciąży jest wrodzony zespół niedoboru jodu, który charakteryzuje się zatrzymaniem wzrastania fizycznego i psychicznego⁷. Nawet jednak łagodny niedobór jodu w ciąży może być związany z niskim ilorazem inteligencji u dzieci⁷.

Dostateczna ilość jodu jest najlepszym sposobem, aby zapobiec rozwojowi tych powikłań. Pozwala również uniknąć innych problemów związanych z niedoborem tego pierwiastka, jak urodzenie martwego dziecka, poronienie czy też słabe wzrastanie⁷.

Przydatne strony www

http://www.iccidd.org

Międzynarodowa Rada ds. Kontroli Chorób Niedoboru Jodu (ICCIDD, International Council for the Control of Iodine Deficiency Disorders) jest pozarządową organizacją non-profit, której celem jest wyeliminowanie niedoboru jodu i promowanie optymalnej podaży tego pierwiastka na świecie.

http://www.unicef.org/progressforchildren/2007n6/index_41509.htm

Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF) publikuje „Progress for Children” będący przeglądem statystycznym, który dokumentuje postępy w realizacji milenijnych celów rozwoju.

http://www.thyroid.org/patients/patient_brochures/iodine_deficiency.html

Informacje dla pacjentów na temat zdrowia tarczycy opublikowane przez ATA.

GL-NONE-00102

Data opracowania: Luty 2022 r.